Op 27 november faciliteerde ik, samen met collega Jip Schwering, een workshop voor de strategic design sandbox in Amsterdam. Het was voor een groep van 40+ (strategisch) ontwerpers, gepokt en gemazeld in Design Thinking op organisatie schaal. Om hen uit te dagen met goede oefenstof hebben Jip en ik hen verleidt tot hybride denken: een goede mix van design denken en systeem denken.
Onze visie op strategisch ontwerp is namelijk dat je qua denken 3 ingredienten gebruikt en daartussen heen en weer beweegt. Het zijn denk gereedschappen, waarmee je de meest complexe ontwerp uitdagingen aan kan. Ze toepassen vraagt dat je constant wisselt tussen verschillende modes van denken.
Natuurlijk holistisch begrijpen, intensief researchen en data analyseren en nadenken over de bevindingen, het probleemgebied verkennen, vanaf verschillende invalshoeken bekijken, herformuleren. Verder een organisatie visie maken: krachtige en radicale ideeen genereren, creatief zijn, vanuit het ongerijmde en beperkingen oplossen.
Deze ingredienten van design thinking zijn visionair. Maar het is beperkt in het aanpakken van de complexiteit van veel ecosystemen in de praktijk. Vaak heeft het succes of mislukken van een innovatie of strategie niet te maken met originaliteit, uniekheid, waarde of gebruikersvriendelijkheid van het ontwerp. In plaats daarvan heeft het alles te maken met hoe het team of de innovatie in de organisatie of het netwerk is gepositioneerd of hoe het project erin slaagt gebruik te maken van en de relaties te leggen met het complex aan bestaande organisaties, middelen en structuren in de organisatie
Daarvoor heb je ook nodig systemisch modelleren: verschillende viewpoints maken die dwarsverbanden zijn van verschillende domeinen, modelleren, visualiseren, van buiten naar binnen denken, verschillende elementen samen brengen in een integraal systeem. Dat laatste ingredienten, afkomstig van systeem denken, kan niet ontbreken. Gevraagd in de zaal gaf het veel vingers van ontwerpers die het niet kenden. Systeem denken verkend vooral de beperkingen en dynamiek. Het kijkt naar een probleem als onderdeel van een groter geheel en bestaande uit deelsystemen, in plaats van naar het probleem in isolatie. Je zoekt voor het probleem innovaties als een complex systeem, in plaats van als een proces. Het definieert de context en de condities van de organisatie als een systeem. Het stelt je in staat om patronen, grenzen en entiteiten te zien, die je anders zou negeren of niet opmerken.
Omdat wij en de strategisch ontwerpers vooral ontwerpen aan organisaties en hun IT, hebben we het Viable Systems Model en het enterprise design raamwerk bij hen geïntroduceerd. Zodat het ook concreet handen en voeten krijgt en toegepast kon worden in een workshop.
Natuurlijk is het niet nieuw. Beide denkstijlen zijn al populair sinds de jaren negentig. Maar vreemd genoeg leven ze in twee gescheiden intellectuele werelden en worden ze nauwelijks gecombineerd. Terwijl er een geweldig potentieel ligt. Met name in grote organisaties zie je veel silo’s, besturingsstructuren, processen en applicaties. Door een systeem lens kun je hun samenhang of losgekoppeldheid zien, en de principes die dat drijft. Maar ook startups en scaleups hebben er iets aan, als ze hun plekje in het veld van klantsoorten, concurrenten, ketens, resources en obstakels kunnen verkennen. Bovendien kun je met een systeembenadering begrijpen waarom bepaalde mensen of partijen niet mee (willen) doen in de innovatie: meestal wordt dat ingegeven door hun positie in bestaande structuren en heeft het negatieve consequenties voor hen.
De combinatie van de twee denkstijlen in hybride denken verbind het holistische nu met het toekomstgerichte oplossingsgerichte. Dat maakt dat je niet onderhandeld tussen innovatie en status quo. Maar dat je de ogenschijnlijke begrenzingen van de status quo overwint en oplost door de innovatie. Zo krijg je geen geleidelijke, beperkte innovatie, maar een radicalere vorm, die voor alle betrokkenen een win win situatie oplevert.
